Neder-Germaanse Limes op weg naar werelderfgoed

Als de Neder-Germaanse Limes wordt opgenomen, en de kans daarop is groot, zal dat een kroon op het werk zijn. Hiervoor hebben de drie provincies Gelderland, Utrecht en Zuid-Holland, de hun hierbij betrokken gemeenten en vele erfgoedorganisaties en vrijwilligers zich ingespannen en veel werk verricht. Zo hebben zij samen dit unieke erfgoed (her)ontdekt, behouden en toegankelijk gemaakt voor een zo groot mogelijk publiek. Het deel van de Neder-Germaanse Limes loopt van Katwijk via Utrecht en Arnhem naar Duitsland, in de deelstaten Nordrhein-Westfalen en Rheinland-Paltz.

Bij onze oosterburen is een ander deel van de Limes, de Boven-Germaanse Raetische Limes eerder toegevoegd aan de werelderfgoedlijst. In juli zal het comité ook beslissen of het gedeelte van de Donau-Limes, dat loopt van Zuid-Duitsland via Oostenrijk, Slowakije naar Hongarije wordt toegevoegd aan de UNESCO werelderfgoedlijst.

Over de Limes in Zuid-Holland

Dwars door Nederland liep tweeduizend jaar geleden, langs de Rijn, de noordelijke grens van het Romeinse Rijk: de Limes. De Romeinen bouwden er wachtposten, forten en legerplaatsen. Ook legden zij wegen, kanalen en havens aan. In het grensgebied ontstonden dorpen waar ambachtslieden, handelaren en gezinnen van soldaten woonden. De waardevolle archeologische resten die van die Romeinse aanwezigheid in de bodem bewaard bleven, vormen samen het grootste archeologische monument van Nederland. Dit monument, de Neder-Germaanse Limes, krijgt naar verwachting in 2021 de status van UNESCO Werelderfgoed.

In Zuid-Holland volgt de Limes de oorspronkelijke loop van de Oude Rijn, van Katwijk tot Bodegraven. De hoge grondwaterstand in de Rijndelta heeft een gunstige uitwerking gehad op de conservering van metaal, hout en allerlei organische materiaal. Dankzij deze unieke bodemgesteldheid zijn er veel bewijzen van de Romeinse aanwezigheid in het Zuid-Hollandse deel van de Limeszone bewaard gebleven. Archeologisch onderzoek heeft ons een schat aan informatie opgeleverd over de Romeinse tijd in Zuid-Holland en nog altijd komt er nieuwe informatie bij. Zoals onlangs in Valkenburg, waar archeologen een tot dan toe volledig onbekend Romeins legerkamp ontdekten in de directe nabijheid van een ander Romeins fort. Het is het grootst bekende castellum dat tot nu toe in Zuid-Holland werd ontdekt en misschien zelfs wel het grootste van Nederland.

De Romeinen bouwden meerdere van deze forten aan de zuidoever van de rivier. Dankzij de Peutingerkaart, een middeleeuwse kopie van een Romeinse landkaart, zijn ons de namen van die forten bekend. Archeologisch onderzoek heeft al veel van deze castella aangetoond. In Bodegraven, Zwammerdam, Alphen aan den Rijn, Leiden en Valkenburg zijn spectaculaire vondsten gedaan. In Leiden geeft een moderne reconstructie van het hier gelegen castellum Matilo een indruk van de omvang van een Romeins castellum.

De Romeinen waren ook verantwoordelijk voor grote infrastructurele werken in Zuid-Holland. Ter bevordering van handel en de bevoorrading van de castella legden zij een uitgebreid weggennet aan en groeven zelfs een nieuwe vaarverbinding tussen Leiden en Voorburg. Dit Kanaal van Corbulo liep deels evenwijdig aan de huidige Vliet en verbond castellum Matilo met Forum Hadriani, de enige Romeinse stad van West-Nederland. In Zwammerdam werden in de jaren ’70 van de vorige eeuw maar liefst zes Romeinse vaartuigen aangetroffen nabij het castellum Nigrum Pullum. De fantastische conservering van het hout, maakt mogelijk dat de schepen momenteel gerestaureerd worden in themapark Archeon.

De provincie Zuid-Holland heeft een rijk Romeins verleden. Het verhaal van de Romeinen in Zuid-Holland speelde zich af op de oevers van de rivier de Oude Rijn. Visualisaties, informatieborden en routes brengen dit onder de aandacht van de toevallige passant. Zij die meer willen weten kunnen terecht in verschillende musea, waaronder het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden en het Archeologiehuis Zuid-Holland in Alphen aan den Rijn. Hier zijn de topvondsten uit Zuid-Holland te bewonderen. De provincie Zuid-Holland voert actief beleid om de zichtbaarheid van het Romeins erfgoed verder te vergroten. In het kader van de zogenaamde Erfgoedlijn Limes worden ieder jaar nieuwe publieksprojecten mogelijk gemaakt.

Meer weten

• Het advies van ICOMOS vind je hier
• Alles over de limes in Zuid-Holland