Terugblik inspiratiebijeenkomst Joods erfgoed: Leven in de Mediene

"De samenleving worstelt met joods erfgoed.” Bart Wallet (Hoogleraar Joodse studies aan de UvA) maakt dat als de keynote spreker gelijk duidelijk. Hij zet zijn stelling kracht bij met een aantal voorbeelden. Zo ging in 2018 in Deventer het intacte interieur van de Grote Synagoge verloren omdat de nieuwe eigenaar er een foodhall wilde vestigen en werd er in Vianen een synagoge overgenomen door een nieuwe eigenaar en daarna compleet gesloopt. Er wordt dus vaker niet goed omgegaan met joods erfgoed.    

Joods erfgoed in de twintigste eeuw 

Na de oorlog gaat het slecht met Nederland. Er is weinig woningvoorraad en veel druk op de woningmarkt. Na de bevrijding worden veel joodse bezittingen (bijvoorbeeld woningen en stukken land) door niet joodse Nederlanders ingenomen. Hieronder bevinden zich ook mensen van het verzet die vinden dat zij recht hebben op joodse bezittingen, omdat zij hen tijdens de oorlog geholpen hebben. Van de joodse gemeenschap is niet veel meer over.  

Door deze gemeenschappen wordt gekeken op welke plekken het joodse leven een toekomst heeft en wordt op die plekken aaneen wederopbouw begonnen. De joodse gemeenschap kende nog veel beladen herinneringen, "Misschien zeiden de overlevende joden daarom ook steeds tegen elkaar dat er geen ruimte kon zijn voor sentimentaliteit. Wilde men het joodse leven wederopbouwen, dan moest er vooruitgekeken worden," vertelt Bart. In de grote steden blijft er een joodse gemeenschap bestaan en deze verspreidt zich naar het platteland.

In 1970 wordt het joodse erfgoed herontdekt, opvallend genoeg vaak door niet-joodse geïnteresseerden in de lokale geschiedenis. Lokale initiatieven houden bijvoorbeeld verdere sloop van het joods erfgoed tegen. Het joodse erfgoed krijgt vaak een educatieve, culturele of commerciële bestemming. 

Tot slot benadrukt Bart het belang van de verbinding tussen de joodse gemeenschap en de lokale gemeenschap bij het verzorgen van dit erfgoed: "Verbind verleden, heden en toekomst." Panelleden Leonard de Wit van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Irene Faber van het Joods Cultureel Kwartier en Anique de Kruijf van Museum Catharijneconvent reageerden op het verhaal van Bart en gaven aan hoe joods erfgoed in hun werkpraktijk een rol speelt, en hoe daarmee om wordt gegaan. 

Joods Erfgoed Rotterdam 

Na een korte pauze neemt Rob Snijders het woord. Rob heeft een grote passie voor geschiedenis en wilde zijn passie in praktijk brengen. Hij besloot de joodse geschiedenis van Rotterdam in kaart te brengen. Dit project, wat 15 jaar geleden begon op een basisschool in Amsterdam, heeft geresulteerd in twee websites over joods erfgoed in Amsterdam en Rotterdam met meer dan 3000 pagina’s en meer dan 500.000 bezoekers per jaar. Rob zoekt n naar verhalen in kranten, films en boeken. Hij wil dat de focus niet alleen op de periode van de Tweede Wereldoorlog ligt, maar ook op de rijke joodse geschiedenis en cultuur ervoor en erna. Dit is dan ook terug te zien op zijn websites. 

“Erfgoed moet tastbaar zijn, zelfs als er zoveel gedigitaliseerd is.” Dat wil Rob duidelijk maken. Hij verzorgt daarom ook stadswandelingen over dit onderwerp.  

Meer lezen over de joodse geschiedenis van Rotterdam? Bezoek dan www.joodserfgoedrotterdam.nl. 

De Kille van Edam 

In de jaren tachtig wordt er in het Waterlands Archief een vondst gedaan: in de archiefcollectie bevindt zich de zogenaamde Kille van Edam. Dit is het protocolboek van de joodse gemeenschap uit Edam. Margeet Lenstra en Migiza Victoriashoop van het Waterlands Archief willen deze belangrijke bron van de joodse geschiedenis voor een breed publiek ontsluiten en maken er een project van. Het boek is geschreven in de Hebreeuwse en Jiddische taal en dus voor veel mensen niet te begrijpen. Margreet en Migiza laten eerst een transcriptie maken en vervolgens een vertaling. Hieromheen werd ook een educatieproject gestart voor het voortgezet onderwijs, waarin leerlingen meer leren over het joodse verleden van Edam, een stamboom maken en in aanraking komen met archiefbronnen. Er is ook een wandelroute gemaakt. Het project is in 2020 succesvol afgerond en de bron is te raadplegen door publiek. 

De dijksynagoge van Sliedrecht 

Ronald Kitsz sloot de middag af met een inzage in de uitgebreide fotoverzameling van de Dijksynagoge in Sliedrecht. Door het rijk geïllustreerde verhaal van Ronald werd al snel duidelijk dat de Dijksynagoge een uniek stuk joods erfgoed is waar veel verschillende evenementen plaatsvinden. Het erfgoed is niet alleen behouden, maar wordt ook echt benut.  

Tot slot 

Ondanks dat de bijenkomst digitaal werd gehouden zat de sfeer er goed in en werden er mooie verhalen en ideeën over de toekomst van het joodse erfgoed gedeeld. Er wordt graag met geïnteresseerden gesproken over een vervolg van deze studiemiddag en hoe we het joods erfgoed in onze provincie zichtbaarder kunnen maken. Wordt vervolgd dus!