Historische moestuinen in de Landgoederenzone Zuid-Holland voor het eerst in kaart gebracht

Fruitmuren 

De historische moestuinen waren onderdeel van kastelen, landgoederen en buitenplaatsen en werden gebruikt voor het telen van verse kruiden, groenten, fruit en bloemen. Op een aantal buitenplaatsen konden dankzij fruitmuren en oranjerieën exotische planten en bomen worden geteeld. Fruitmuren zorgden door het vasthouden van warmte voor een microklimaat en daarmee voor een grotere oogst van de tegen de muren geleide fruitbomen. In Zuid-Holland werd volop geëxperimenteerd met deze fruitmuren om de teelt te optimaliseren. Uniek is dan ook dat een derde van de nog bestaande experimentele fruitmuren van Nederland in Zuid-Holland te vinden is.

Deze experimentele fruitmuren stammen uit de 17^e en 18^e eeuw. De buitenplaats Berbice heeft de meest bijzondere exemplaren. Eind 17^e eeuw heeft Pieter de la Court op Berbice verschillende experimentele fruitmuren laten bouwen om de beste omstandigheden te krijgen voor de fruitbomen. De fruitmuur van landgoed Marlot in Den Haag stamt ook uit de 17^e eeuw en kan je zien als je op de weg naast het landgoed fietst.

Over de inventarisatie 

De inventarisatie is gedaan op basis van topografische kaarten, luchtfoto’s, literatuur, digitaal onderzoek en veldonderzoek. Van de 80 onderzochte locaties bleken op 13 locaties nog functionerende moestuinen aanwezig, op 30 locaties waren herkenbare (nuts)elementen aanwezig en op 27 locaties bleken de moestuinen geheel verdwenen. Op de resterende tien locaties heeft, voor zover bekend, nooit een moestuin gelegen. 

Tennis in de moestuin 

De tuinen waren oorspronkelijk makkelijk te herkennen aan sloten, muren of hagen om de tuin. Moestuinen die inmiddels niet meer bestaan, hebben in de loop der jaren vaak een alternatieve functie gekregen. Eind jaren '20 van de 20e eeuw gingen eigenaren van buitenplaatsen veelal op zoek naar nieuwe inkomstenbronnen. Zo zijn meerdere moestuinen veranderd in een tennispark: Marlot in Den Haag, Overvoorde en Welgelegen in Rijswijk en Vreugd en Rust in Voorburg. Andere moestuinen raakten bebouwd: Klein Stadswijk en Kasteel Oud Wassenaar, of maakten plaats voor een particuliere tennisbaan of zwembad en soms een villa binnen de tuinmuren.  

Kansen voor behoud  

Vrijwilligers spelen een belangrijke rol in het herstellen van (een deel van) de productieve functie, zoals op de landgoederen Berbice, Ockenburgh en Oostduin. Op landgoed Ockenburgh en in de Leidse Tuin van Duivenvoorde wordt een deel van de groente- en fruitoogst verwerkt in gerechten van horecagelegenheden nabij de moestuinen. Ook wordt op verschillende locaties met veel plezier in de moestuin gewerkt door arbeidsparticipanten, zorgbehoevenden of scholieren, zoals op de buitenplaatsen Zeerust, Dorrepaal en Rusthoff. Hiermee leveren zij een belangrijke maatschappelijke en educatieve bijdrage.  
 
De resultaten uit deze inventarisatie bieden kansen in de toekomst voor eigenaren en belanghebbenden om historische elementen te behouden en de productieve functie van een tuin in ere te herstellen. Hoe mooi zou het zijn als nu nog slapende moestuinen in de landgoederenzone weer een nieuw leven kunnen krijgen, waar mogelijk met hulp van vrijwilligers en omwonenden?  De inventarisatie vormt voor deze locaties een mooie basis ter stimulering van dergelijke nieuwe ontwikkelingen.

Met dank aan 

De inventarisatie is een initiatief van de Erfgoedlijn Landgoederenzone Zuid-Holland van de provincie Zuid-Holland en werd uitgevoerd door Taco IJzerman van Land & Co en begeleid door Erfgoedhuis Zuid-Holland en een werkgroep met experts.