Poort van het Joodse Ziekenhuis in Rotterdam. Foto: Theo van Pelt, Collectie Stadsarchief Rotterdam

Terugblik Netwerkbijeenkomst Joods erfgoed 2022

5 december 2022

Nederland kent een rijke Joodse historie. Deze is in sommige steden, zoals Amsterdam, in de openbare ruimte nog duidelijk terug te vinden. In een stad als Rotterdam is dit echter veel lastiger, ondanks dat de stad vele Joodse inwoners had. Wat verstaan we eigenlijk onder Joods erfgoed, welk verhaal willen we daarmee vertellen en hoe kunnen we dit het beste bekend maken onder het grote publiek? Onder andere deze vragen kwamen aan bod tijdens de Netwerkbijeenkomst Joods erfgoed op 24 november 2022 georganiseerd door Erfgoedhuis Zuid-Holland. We blikken terug op deze dag.

Sander Ummelen van de stichting Kerkvernieuwers was de dagvoorzitter tijdens de bijeenkomst in het Verhalenhuis Belvédère te Rotterdam. Drie sprekers met verschillende achtergronden en expertises vulden vervolgens de middag. Eduard Huisman van het Nederlands Israëlitisch Kerkgenootschap (NIK) sprak over Joodse begraafplaatsen in Zuid-Holland. Irene Faber van het Joods Cultureel Kwartier in Amsterdam legde uit hoe bruikleen van roerend erfgoed een goed middel kan zijn om het Joodse verhaal te vertellen en Frank van Gelderen van de stichting Loods 24 en Joods Kindermonument in Rotterdam pleitte voor een museum over de Joodse historie van Rotterdam. De aanwezige deelnemers van de bijeenkomst bleken goed thuis in de materie. Hetgeen er op wees dat de betrokkenheid bij Joods erfgoed zich met name afspeelt bij een select publiek en dat het aanboren van een breder publiek duidelijk noodzakelijk is.

"Door bodeminklinking en waterspiegelstijging ten gevolge van klimaatverandering dreigen veel graven onder water te komen"

Joodse graven extra gevoelig voor klimaatverandering

Uit Eduard Huismans verhaal bleek dat Joodse begraafplaatsen een belangrijk onderdeel zijn van het ruimtelijke Joods erfgoed in Nederland, maar dat veel van deze plaatsen in Zuid-Holland in gevaar verkeren. Door bodeminklinking en waterspiegelstijging ten gevolge van klimaatverandering dreigen veel graven onder water komen te staan in onze laaggelegen provincie. Hoewel dit probleem ook speelt bij ook niet Joodse begraafplaatsen, is dit bij Joodse begraafplaatsen extra problematisch omdat in de Joodse traditie eeuwige grafrust geldt. Het ruimen of verplaatsen van graven is in principe niet toegestaan. Er moet dus worden nagedacht over hoe men deze begraafplaatsen kan behouden voor de toekomst.

Joods Museum geeft objecten in bruikleen en werkt aan digitalisering

Irene Faber, conservator van het Joods Museum in Amsterdam, legde uit hoe het Joods Cultureel Kwartier bezig is om de collectie meer zichtbaar te maken door middel van digitalisering en door het in bruikleen geven van objecten die in bezit en beheer zijn van het Joods Museum. Met name het in bruikleen geven van objecten biedt initiatieven elders in het land kansen om de lokale Joodse historie te vertellen aan een breed publiek.

Joods erfgoed in Rotterdam

Hier liggen ook kansen om het Joodse verleden van Rotterdam te tonen. In de havenstad is nauwelijks iets bewaard gebleven van het ruimtelijk Joods erfgoed. En dit is niet alleen vanwege het bombardement op 14 mei 1940. Zo overleefde het 19^e-eeuwse Joodse ziekenhuis die fatale dag, maar werd het pand uiteindelijk na de oorlog toch gesloopt. Alleen de poort van het voormalig ziekhuis overleefde de sloop. De secretaris van de stichting Loods 24 en Joods kindermonument – Frank van Gelderen – hield dan ook een pleidooi voor het meer zichtbaar maken van Joods erfgoed in de Maasstad. Een Rotterdams museum voor Joodse historie zou hier aan bij kunnen dragen. De aansluiting tussen zijn verhaal en dat van Irene Faber zorgde dan ook voor een publieke handreiking tussen de twee. Hetgeen op een applaus van het publiek kon rekenen.

"Rotterdam verdient een museum voor Joodse historie"

Beëindiging maar geen afsluiting

Tijdens de einddiscussie werden een aantal stellingen gepresenteerd. Daarbij bleven de eerder genoemde vragen echter elke keer weer naar boven borrelen. Hoe geven we het Joodse verhaal bekendheid en hoe geven we het vorm? De meningen zijn daarover verdeeld. Er lijkt een gedeelde mening te zijn dat de verhalen die verteld moeten worden over de Joodse geschiedenis in Zuid-Holland meer zouden moeten gaan over het vooroorlogse leven van Joden in de provincie en hun bijdrage aan Nederland, en minder gefocust moeten zijn rond de Holocaust. Al met al is er nog veel te bespreken. Zoals dagvoorzitter Sander Ummelen bij de afsluiting zei: we eindigen de dag hier maar sluiten het niet af!