Gedeputeerde Willy de Zoete: “Het was een feestje, maar ik heb wel mijn best moeten doen voor het budget”

Door Erik van den Berg en Ad van der Zee

Om maar direct bij de hoofdzaak te beginnen: wat was het mooiste aan dit werk? En waar liep u tegen aan?

Willy de Zoete: “Mijn portefeuille bevat verschillende beleidsterreinen. Cultureel erfgoed is daar één van, maar het is wel het terrein geweest waar ik het meeste plezier aan heb beleefd. Ik ben niet voor niets zelf cultuurhistoricus, dus dat laat zich raden. Vooral de ontmoetingen met al die mensen die in het erfgoedveld werken heb ik ervaren als een doorlopend feestje.

Ik weet nog goed, ik was nog maar net aangetreden als gedeputeerde en ik werd verwacht bij een opening op buitenplaats Berbice. Kort daarop was ik bij Ockenburg. Het enthousiasme van al die vrijwilligers daar en de saamhorigheid was buitengewoon. Toen merkte ik dat erfgoed écht verbindend werkt. En dat gevoel is al die tijd blijven bestaan. Als je ergens in gelooft en zelf enthousiast bent, dan kun je dat ook op anderen overbrengen. Dat geldt niet alleen voor de vrijwilligers. Juist ook bij de professionals zie je dat ze vaak ergens lang blijven, wat voor mij een bewijs is dat men echt hart voor de zaak heeft. De coronaperiode heeft natuurlijk een heel vervelende invloed gehad, vooral op de vrijwilligers in het erfgoed. Het gaf een knak in dat enthousiasme. Je zag dat mensen afhaakten, maar ik zie gelukkig ook dat men op vele plaatsen veerkracht heeft getoond en bezig is om weer de weg omhoog te vinden.

Ik zeg dan wel dat het contact met het erfgoedveld een feestje was, maar laat er geen misverstand over bestaan dat ik telkens weer, ook binnen het college, mijn best heb moeten doen om het budget voor cultuur en erfgoed op peil te houden. Uiteindelijk is het zelfs gelukt om het budget structureel te verhogen met 2 miljoen en er binnen de begroting een vast bedrag voor te reserveren. Daar ben ik trots op, maar ik heb er wel voor moeten vechten. Zeker in tijden van bezuinigingen betaalt erfgoed daar vaak als eerste de prijs voor, ik zie dat ook in andere provincies. Maar waarom eigenlijk? Erfgoed is zó belangrijk voor mensen en hun levensgeluk. Nog afgezien van de economische waarde, want die is er ook. Er is weliswaar meer geld voor erfgoed gekomen, maar ik besef ook dat het nog altijd te weinig is. De achterstand bij restauraties is nog altijd groot. Als er meer aandacht voor monumenten komt, dan neemt het aantal subsidieaanvragen óók toe. Dat geldt dan ook voor niet-monumenten, maar die worden dan weer om andere redenen als belangrijk of beeldbepalend aangemerkt.”

Zijn er nog meer zaken en resultaten waar u trots op bent?

WdZ: “Het meest in het oog springend was natuurlijk het behalen van de Unesco Werelderfgoedstatus voor de Neder-Germaanse Limes, maar eigenlijk zijn alle erfgoedlijnen een groot succes gebleken. Het programma liep al vóór mijn aantreden, we zijn ermee doorgegaan en hebben het kunnen uitbouwen. Vanuit de andere provincies hoor ik complimenten voor onze aanpak, maar tegelijkertijd verbaast dit me: als jullie het zo geweldig vinden, waarom doen jullie het dan óók niet?

Erfgoed is natuurlijk leuk en belangrijk voor de sociale cohesie, maar dat is niet het enige. Het speelt ook een rol voor de identiteit van de inwoners, ook voor de nieuwkomers en de mensen met een andere culturele achtergrond. Ook voor hen is de geschiedenis van deze provincie en de regio’s daarbinnen van belang. Juist omdat erfgoed verbindt kan het een rol spelen bij integratie. Daar probeer ik iedereen van te doordringen.”

Even terug in de tijd, wat is uw persoonlijke betrokkenheid bij erfgoed geweest door de jaren heen?

“Ik ben opgegroeid in een christelijk gezin, in Loosduinen. De kerk daar heeft een geschiedenis die ver teruggaat... Belangstelling voor erfgoed en geschiedenis was altijd bij ons aanwezig en heb ik dus echt van huis uit meegekregen. De molen van Loosduinen, de Korenaar, bijgenaamd de ‘Maurits’ was daar ook heel beeldbepalend. Ik heb een zorgopleiding gehad en ben lang werkzaam geweest in het onderwijs. Later heb ik nog geschiedenis gestudeerd. In 2007 werd ik statenlid in Zuid-Holland met zorg en erfgoed in mijn portefeuille, daarna heb ik een aantal jaren gewerkt voor het Hoogheemraadschap Delfland.

In 2019 ben ik gepromoveerd op een proefschrift over de geschiedenis van de zorg in Den Haag. In diezelfde periode werd ik gevraagd om gedeputeerde te worden en dat werk heb ik de afgelopen vier jaar met plezier en toewijding gedaan. De samenwerking met Provinciale Staten heb ik daarbij als stimulerend ervaren; het was ook echt een samen-werking, samen voor het beleid. Ook de samenwerking met de ambtenaren van Bureau Cultuur en Vrije Tijd was inspirerend. Zij beschikken over langjarige ervaring met – en kennis van – het beleidsterrein. Ik hoop van harte dat mijn opvolger hun inbreng serieus tot zich neemt. Het is een goed team.”

Hoe heeft u de samenwerking met het Erfgoedhuis ervaren?

“Ik durf wel te stellen dat wij, als provinciebestuur van Zuid-Holland, zonder het Erfgoedhuis ons werk niet zouden kunnen doen. Als er vragen zijn vanuit de Provinciale Staten waar wij het antwoord niet direct op weten, dan vragen we het aan het Erfgoedhuis. Daar zit de kennis, of ze weten waar die zich bevindt. En van het Erfgoedhuis horen we nooit een ‘nee’. De samenwerking is werkelijk uitstekend, zowel bestuurlijk als op ambtelijk niveau.”

Dank voor het compliment. Hoe staat het erfgoed er momenteel bij in Zuid-Holland?

“In zijn algemeenheid staat het er goed voor, maar een blijvende inspanning is geboden. Financieel gesproken moet die ook nog eens jaarlijks worden geïndexeerd, want het risico om achterop te raken is niet denkbeeldig. Daarnaast zijn er nog enkele hele grote restauratie-opgaven, de zogeheten ‘kanjers’: de Laurenskerk in Rotterdam, Diergaarde Blijdorp, de binnenstad van Delft, om er een paar te noemen. Nota bene juist het erfgoed waar mensen vanuit de hele wereld op af komen, maar ondertussen stort dat langzaam in als je niet oppast. De provincie levert daarom cofinanciering, in samenwerking met de grote steden en het Rijk.

De vergrijzing onder het vrijwilligersbestand is een grote zorg. Ik zie daarbij ook wel verschillen. Bepaalde soorten erfgoed, zoals bijvoorbeeld de bunkers van de Atlantikwall, spreken jongeren meer aan dan de zorg voor een oud huis. Dan is het makkelijk om hen erbij te betrekken. Elders is het moeilijker, daar zijn genoeg voorbeelden van. Je zou jongeren dan ook gericht moeten uitnodigen via speciale evenementen, zoals ze bijvoorbeeld doen bij de Museumkaart. Bij de viering van 350 jaar Oude Hollandse Waterlinie hadden we de acteur Wouter van de Waterlinie. Zo’n benadering spreekt kinderen zeker aan. Tieners zou je ook geïnteresseerd moeten houden, maar daar ligt de focus wat minder op terwijl dat degenen zijn die je later als vrijwilliger zou willen hebben. Erfgoedinstellingen zouden goed moeten nadenken over wie ze – naast de mensen die toch al geïnteresseerd zijn - als publiek binnen willen halen en kijken of ze hun aanbod daar zo goed mogelijk op af kunnen stemmen. ‘Kom erbij en doe mee’, wat meer wervend aan de weg timmeren zou voor veel instellingen geen kwaad kunnen.”

Hebt u nog wensen voor de toekomst?

WdZ: “Het meeste heb ik genoemd, meer geld voor de ‘kanjers’ en ook meer en blijvend aandacht voor vergroting van draagvlak en participatie. Wat betere regie vanuit Den Haag daarbij is welkom, wij hebben daar flink energie in moeten steken. Dat heeft ertoe geleid dat gemeenten beter zijn gaan samenwerken op het gebied van cultuurparticipatie, dus er zit ook een gouden randje aan.

Wat het beheer en de samenwerking binnen het erfgoed betreft kijk ik wel eens met een beetje jaloezie naar het Verenigd Koninkrijk. De manier waarop The National Trust werkt zie ik echt als een lichtend voorbeeld. Niet alleen hebben zij tal van landgoederen en objecten in beheer, of zelfs in eigendom verkregen, zij nemen ook verantwoordelijkheid voor de toekomst. Er is een zekere centrale organisatie ontstaan die besluiten kan nemen. Zo’n model heeft heel veel voordelen en daar zouden wij best onderdelen van kunnen overnemen om versnippering te voorkomen. Je hebt dan een basis waar je op terug kunt vallen. Nu moet ieder landhuis of museum zichzelf in stand houden, van beheer en vrijwilligers werven tot administratieve taken als subsidies aanvragen, waardoor ze kwetsbaarder zijn.

Daarnaast zie ik het kweken van erfgoedbewustzijn, bij iedereen, als een belangrijk doel. De verbindende factor, zodat bijvoorbeeld ook nieuwkomers en hun kinderen het ook als ‘hun’ erfgoed gaan zien en dat zij ook gaan participeren. Aandacht voor gedeeld koloniaal erfgoed speelt daar zeker een rol bij, daar is men al volop mee bezig. Het werk is nog niet af, maar het is aan mijn opvolger om daar verder mee te gaan. Ik hoop dat hij of zij zich zal willen laten inspireren en net zo enthousiast zal worden als ik. Erfgoed en cultuur zijn maatschappelijk ontzettend belangrijk. Het zijn immers de mensen die het doen. Tegen alle vrijwilligers zou ik daarom willen zeggen: ga zo door!

Zelf neem ik nu echt afscheid, want ik ga met pensioen. Mijn echtgenoot en ik willen ook wat reizen, ik heb voornemens om te gaan schrijven. Misschien ga ik vrijwilligerswerk doen, maar dat zal dan mogelijk in de zorg zijn, al sluit ik deelname aan een Raad van Toezicht van een museum zeker niet uit. Een Museumjaarkaart heb ik natuurlijk al!”