Terugblik netwerkbijeenkomst Faro en erfgoedbeleid

7 november 2023

Met de ratificatie van het Verdrag van Faro in het komende jaar zullen aanzienlijke veranderingen in de erfgoedzorg plaatsvinden. Het verdrag benadrukt dat de mens en de gemeenschap het centrale uitgangspunt moeten vormen, in tegenstelling tot de traditionele focus op het erfgoedobject. Maar welke praktische implicaties heeft dit voor beleidsmedewerkers? Dit werd besproken tijdens de bijeenkomst Faro en erfgoedbeleid op 26 oktober in Grand Café de Utopie te Den Haag. In dit artikel lees je de terugblik.

Bij aanvang van de bijeenkomst werd door dagvoorzitter Marielle Hendriks, directeur-bestuurder Erfgoedhuis Zuid-Holland, meteen duidelijk gemaakt hoe locatie en onderwerp met elkaar vervlochten zijn. De Utopie is namelijk een idealistische ontmoetingsplaats die maatschappelijke en collectieve waarden propageert; daarmee is de aansluiting op de Faro-waarden niet moeilijk te maken. Tijdens de uitvraag van de zaal bleek echter dat de Faro-kennis van beleidsmedewerkers zich vaak beperkt tot ‘iets met participatie’. Dat de Faro-benadering ook de vraag opwerpt wat erfgoed is werd duidelijk uit de introductie-opdracht. Foto’s van Post 65 erfgoed, een friettent en de Haagse mat passeerde daarbij de revue met de vraag of het tot erfgoed gerekend kan worden. Ofschoon het Haagse kapsel enige hilariteit veroorzaakte, stemde de zaal uiteindelijk wel in dat het als erfgoed beschouwd kan worden.

Faro-waarden

Aan openingsspreker Machteld Linssen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) de taak om de kennis van Faro bij het aanwezige publiek te vergroten. Linssen deed dit door in te gaan op de kernwaarden van het verdrag en het procesmatige karakter. Vervolgens weidde zij uit over de drie basisprincipes die in de Nederlandse context centraal worden gesteld:

Meer erfgoedparticipatie van burgers.
Aandacht voor andere erfgoedwaarden, minder focus op expertise.
Sociaal-maatschappelijk belang van erfgoed voorop stellen.

Ondanks dat de ratificatie van het Verdrag van Faro geen juridisch kader schept geeft het wel beleidsverplichtingen. Hierdoor ontstaan wellicht aarzelingen en onzekerheid maar gelukkig is er bij veel gemeenten genoeg intrinsieke motivatie om aan de slag te gaan vanuit de Faro waarden. Door het hele land zijn gemeenten hier al mee bezig, zowel op formele als informele wijze. Zo heeft de Zeeuwse gemeente Tholen een erfgoedplatform opgericht voor burgers, op die manier kunnen zij zich actief mengen in beleid, zowel in de ontwikkeling als in de uitvoering. In de gemeente ’s-Hertogenbosch is juist gekozen voor een informele benadering door in het gemeentehuis een samenwerkingsruimte te creëren waar betrokken burgers, experts en professionals elkaar kunnen ontmoeten.

Ondanks dat de ratificatie van het Verdrag van Faro geen juridisch kader schept geeft het wel beleidsverplichtingen.

Erfgoedparticipatie

Erfgoedspecialist Dorine van Hoogstraten van MOOI Noord-Holland concretiseerde de Faro werkwijze vervolgens verder aan de hand van een aantal participatieprojecten die MOOI samen met, of uit naam van gemeenten draait. Op basis van de participatiegraad volgens de participatieladder had Van Hoogstraten een aantal voorbeeldprojecten geselecteerd die werden gepresenteerd aan het publiek. Van een onderzoek waarbij inwoners geraadpleegd werden over hun meest dierbare plekken, tot een project waarbij inwoners co-creëerden door zelf beeldbepalende panden aan te wijzen.

Draagvlak en uitvoering

Tijdens de paneldiscussie met sprekers Machteld Linssen (RCE), Robin Raaijmakers (RCE), Dorine van Hoogstraten (MOOI Noord-Holland) en Lilian Grootswagers (Erfgoed.nu) bleek dat er bij beleidsmedewerkers erfgoed twee duidelijke vragen spelen, zeker voor hen die als enige erfgoedambtenaar werkzaam zijn bij kleinere gemeenten.

Hoe kweek je bestuurlijk commitment en draagvlak voor de implementatie en uitvoering van Faro beleid?
De belangrijkste stap op weg naar bestuurlijk draagvlak is kennis. Vaak zijn bestuurders niet goed bekend met het Verdrag van Faro en wat dat betekent voor de erfgoedzorg. Om dit te veranderen is het uitnodigen van experts, bijvoorbeeld de RCE, die tekst en uitleg geven aan bestuurders een mogelijkheid. Daarnaast is het belangrijk zaken concreet te maken. Laat dus veel best practices en voorbeeldprojecten zien, dat helpt om begrip en enthousiasme te kweken.
Hoe kun je als eenpitter dergelijk beleid effectief uitvoeren?
Keer op keer blijkt dat samenwerking hiervoor het toverwoord is. Dat klinkt logisch maar vergt een aanzienlijke inspanning van de beleidsmedewerker. Men moet namelijk actief contact leggen met betrokken burgers, historische verenigingen & heemkundekringen en een duurzame relatie met hen opbouwen; verwachtingsmanagement en doorlopende communicatie zijn daarbij cruciaal. Zo’n relatie kost dus tijd en toewijding maar neemt op de lange termijn juist werk uit handen doordat het netwerk ingezet kan worden voor bepaalde taken. Denk aan input ophalen bij inwoners of het schrijven van verslagen. Ook kan de samenwerking met andere beleidsterreinen enorm helpen. Door bijvoorbeeld collega’s van het sociale domein bij participatie te betrekken haalt men meer expertise en een andere blik in huis. Tot slot is het belangrijk om te weten dat wij als Erfgoedhuis Zuid-Holland de ambtenaar ook altijd kunnen ondersteunen bij dit soort zaken.

Veranderende rol

Na het plenaire deel ging men in deelsessies uiteen om de implicaties van het verdrag van Faro nader te bespreken. Zo is de relatie tussen Faro en Omgevingswet verkend, zijn praktijkvoorbeelden en eigen ervaringen doorgesproken en zijn aan de hand van het onderzoek Archeologie en Faro de gevolgen voor publieksarcheologie bediscussieerd. In deze sessies kwamen twee vragen telkens terug. Hoe krijg je een brede en representatieve groep betrokken bij participatie en welke rol nemen wij als expert aan als onze mening er straks minder toe doet? Sluitende antwoorden op deze vragen zijn er niet maar wat betreft de eerste lijkt een actieve en enigszins experimentele houding vereist, er op uitgaan en inwoners via verschillende platforms proberen te bereiken is het devies. De tweede vraag blijkt veel onzekerheid op te roepen. Volgens Linssen van de RCE betekent meer aandacht voor de leek echter niet dat de mening van de expert er straks niet meer toe doet. Faro werken gaat om ruimte geven aan elkaar, om respect voor elkaars mening en input. Dat zal concessies vergen van de professional maar levert uiteindelijk ook heel veel op.