Terugblik informatiebijeenkomst Kerkenvisies

In het kader van het programma Toekomst Religieus Erfgoed konden tussen 2019 en 2021 Nederlandse gemeenten de zogenaamde decentralisatie-uitkering aanvragen, een uitkering die door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap in het leven was geroepen om de opstelling van een integrale kerkenvisie op gemeentelijk niveau te stimuleren. In een kerkenvisie worden door de gemeente strategische keuzes gemaakt over de gebedshuizen en hun toekomst op basis van een dialoog met kerkeigenaren, erfgoed- en burgerorganisaties.

Ondersteuning door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)

Liam Borger (programmamedewerker Kerkenvisies, RCE) begon zijn presentatie als openingsspreker met een verslag van de huidige stand van zaken, waaronder 240 Nederlandse gemeenten die gebruik hebben gemaakt van de decentralisatie-uitkering. Ook noemde hij een aantal concrete voorbeelden van afgeronde en inspirerende kerkenvisies, zoals de Kerkenaanpak Sûdwest-Fryslan, Kerkenvisie Oss, Kerkenvisie Alkmaar en de Kerkenvisie gemeente Nieuwkoop. Vervolgens werd ingezoomd op de ondersteuning die de RCE aan gemeenten kan bieden bij het opstellen van een kerkenvisie, denk aan praktische tips en advisering door een procescoach. Op de website Toekomst Religieus Erfgoed kun je meer informatie vinden over de ondersteuningsmogelijkheden. Afsluitend werd het belang van het traject na afronding van de kerkenvisie benadrukt, want: “zodra de kerkenvisie af is begint het werk pas echt”, aldus Borger.

Heilige Huisjes in Rotterdam

Floor Vierenhalm is beleidsmedewerker erfgoed bij de gemeente Rotterdam en legde uit hoe het opstellen van een kerkenvisie uiteindelijk leidde tot het stadsfestival Heilige Huisjes. Dit is een jaarlijks terugkerend evenement waarbij Rotterdamse gebedshuizen bij het grote publiek onder de aandacht worden gebracht. Door het ludieke en creatieve karakter heeft het festival grote aantrekkingskracht op verschillende lagen van de Rotterdamse bevolking. Daarmee wordt de bekendheid en betrokkenheid van het brede publiek met de gebedshuizen in de stad vergroot.

Gesprekken met kerkbesturen en eigenaren

Alvorens een korte pauze in te lassen spraken Peter Ballast en Joyce Ras van gemeentelijk samenwerkingsverband Oost Achterhoek samen met Elza van Liere van ‘COUP groep’ over de Oost-Achterhoekse kerkenpaspoorten. De focus lag daarbij vooral op het proces, met name de gesprekken die gevoerd zijn met de kerkbesturen en -eigenaren bleken van groot belang. Zo konden zij de kernkwaliteiten van het gebouw én de gemeenschap in kaart brengen, wat vervolgens een beeld opleverde van zowel de materiële als immateriële waarden van een kerkgebouw. Ook blijken dergelijke gesprekken erg belangrijk om een sfeer van vertrouwen en openheid te kweken. Pas als aan die voorwaarden is voldaan zullen zorgen en aspiraties op tafel komen en kan er vervolgens echt nagedacht worden over de toekomst. Ook het actief onderhouden van zo’n netwerk is belangrijk, bijvoorbeeld middels jaarlijkse bijeenkomsten en gezamenlijke uitjes.

Na de pauze was het de beurt aan Ton Vervoort van de provincie Zuid-Holland. Vervoort is aanjager herbestemming en spitste zijn verhaal toe op de herbestemming van religieus erfgoed in Zuid-Holland. Naast het immer actuele onderwerp duurzaamheid kwamen hierbij de voor- en nadelen van de herbestemming en exploitatie van kerkgebouwen aan bod:

• De energetische duurzaamheid van het gebouw is vaak slecht.
• De economische waarde van het pand maakt of toekomstbestendige exploitatie mogelijk is.
• De maatschappelijke/emotionele waarde (bakenfunctie) maakt herbestemming gevoelig.
• De strategische ligging is een pluspunt.
• De vaak historische en esthetische kwaliteiten zijn een pluspunt.

Burgerinitiatief

Na een korte rondleiding door de Grote Kerk trad als laatste spreker David Hiemstra aan. Hiemstra is voormalig bestuurslid van de Stichting Kerk Bemmel (SKB) en is als zodanig betrokken geweest bij de herbestemming van de Heilige Donatuskerk van Bemmel, een dorp in Zuid-Gelderland. Dit project kwam tot stand middels een burgerinitiatief dat noodgedwongen zonder hulp van de gemeente is gefinancierd. Hiemstra legde zorgvuldig uit hoe dit zo gekomen is en dat de enorme bereidwilligheid van vrijwilligers en weldoeners het project mogelijk heeft gemaakt. Nu is de kerk een theater met horeca dat uiterst succesvol draait. Hiemstra besloot zijn sessie met een pleidooi voor het ondersteunen van het burgerinitiatief door gemeenten: “Want door samen de handen ineen te slaan kunnen we ervoor zorgen dat ons religieus erfgoed zowel behouden als toegankelijk blijft.”

Grote ondersteuningsbehoeften

Tijdens de discussieronde zijn verschillende punten naar voren gebracht. Zo is er een grote ondersteuningsbehoefte vanuit gemeenten bij het opstellen van de kerkenvisie. De vormvrijheid van de kerkenvisie roept namelijk vragen op, zeker bij gemeenten die nog aan het begin van het proces staan. Elkaars ervaringen horen en concrete voorbeelden krijgen is een veelgehoorde wens, een deelnemer vatte dit samen als: “ik wil vooral graag een kijkje kunnen nemen in de keuken van anderen.” Erfgoedhuis Zuid-Holland kan ambtenaren ondersteunen door het opzetten en faciliteren van kennisnetwerken, organiseren van informatiebijeenkomsten en door het aandragen van voorbeelden.

Tijdens de afsluiting bleek dat de aanwezigen de bijeenkomst over het algemeen als informatief, nuttig en afwisselend hebben ervaren, al met al dus een geslaagde middag die genoeg input heeft gegeven om op voort te borduren!