Foto: Floris Scheplitz / Erfgoedhuis Zuid-Holland

Terugblik: werksessies klimaatrisico's voor erfgoed in beeld

8 juli 2024

Op 7 mei en 6 juni vonden de twee bijeenkomsten ‘klimaatrisico’s voor erfgoed in beeld’ plaats. De middagen bestonden uit een inhoudelijke presentatie over het project en klimaatverandering en een workshop onder leiding van stichting Climate Adaptation Services (CAS) en het Erfgoedhuis. Met per bijeenkomst dertig enthousiaste deelnemers kijken wij terug op twee geslaagde middagen.

In 2024 voert Erfgoedhuis Zuid-Holland samen met stichting Climate Adaptation Services (CAS) en de provincie Zuid-Holland een quickscan uit om de risico's van klimaatverandering voor het erfgoed in de provincie in kaart te brengen. Dit project borduurt voort op de landelijke kaart die recent door de RCE is gepubliceerd.

Bij het project staat het proces centraal. Belangrijk onderdeel zijn dan ook de twee workshops en een specifieke themabijeenkomst voor archeologie waarbij met experts en direct belanghebbenden kennis werd uitgewisseld. Deelnemers aan de werksessie waren onder meer ambtenaren erfgoed, archeologie en klimaat, als ook specialisten van collectiebeherende instellingen in Zuid-Holland.

Workshop 1 (7 mei)

De eerste workshop stond in het teken van het vaststellen van de fysieke effecten van klimaatverandering op de omgeving en de bijbehorende risico's voor het cultureel erfgoed in de provincie.

Het doel van deze workshop was om in samenwerking met directe belanghebbenden en experts de huidige en verwachte risico's per regio en type erfgoed te identificeren. Ook werd gekeken naar de mogelijkheden om de landelijke risicokaart te verbeteren met lokale/regionale data en wie deze data kon leveren om het beter aan te laten sluiten op de Zuid-Hollandse praktijk.

CAS begon de middag met een inleidende en inhoudelijke presentatie over de quickscan en klimaatverandering. Vervolgens ging de zaal uiteen in vier groepen. Op vier tafels lagen ‘bollenschema’s’ met verschillende vormen van klimaatimpact voor erfgoed die verder aangevuld en verbeterd mochten worden. Elke tafel had een eigen thema met bijbehorend schema: hitte, wateroverlast, bodemdaling/droogte en overstroming. Deze bollenschema’s waren vooraf opgesteld en zijn gebaseerd op de schema’s uit de Nationale klimaatadaptatiestrategie (NAS). Ze dienen straks als visuele samenvatting van de fysieke effecten van klimaatverandering op de omgeving en de specifieke risico's voor erfgoed in de provincie.

Per tafel hadden de deelnemers 20 minuten om deze te bekijken, hierover in gesprek te gaan en aan te vullen en/of verbeteren. Vervolgens werd er gerouleerd om te zorgen dat iedereen de kans had alle schema’s te kijken. Vanaf het eerste moment vonden er inspirerende en goede gesprekken plaats met waardevol resultaat. Aan het eind van de middag waren de schema’s tot de rand toe gevuld met aanvullingen, opmerkingen en suggesties die door CAS in nieuwe bollenschema’s werden verwerkt voor een verdere bespreking in workshop 2.

Tijdens de eerste workshop werd gelijk duidelijk dat het onmogelijk is om alle risico’s en gevolgen voor erfgoed te voor- en overzien. De bollenschema’s en de quickscan zullen door de jaren heen dan ook steeds aan verandering onderhevig zijn.

Workshop 2

In de tweede workshop (6 juni) werd in een inleidende presentatie teruggeblikt op de eerste sessie en werden de resultaten uit sessie één behandeld. Ook werd besproken of alle punten uit de vorige workshop goed waren overgenomen en of er echt geen belangrijke zaken ontbraken.

Vervolgens ging de zaal uiteen en konden alle aanwezigen aangeven welke drie klimaatimpacts per bollenschema de hoogste prioriteit zouden moeten krijgen. Of die gevoelsmatig nu het meest urgent zijn. Vervolgens zijn de kaarten nagelopen en zijn de resultaten van het prioriteren direct in het gesprek meegenomen. Hierbij werd besproken dat dit niet betekent dat andere risico’s of niet aangegeven erfgoedtypen worden uitgesloten.

In het derde deel van de middag is aan de deelnemers gevraagd of zij konden aangeven welke datasets beschikbaar zijn om in de quickscan mee te nemen. Hierbij ging het om zowel klimaatdata als gegevens over cultureel erfgoed. Dit mochten zowel lokale data zijn, als provinciaal dekkende. Alle databronnen waren welkom, ook als ze nu niet in de quickscan meegenomen kunnen worden. Het Erfgoedhuis houdt de bestanden bij, zodat er een kennisdocument ontstaat waar belangrijke data rondom erfgoed en klimaat gevonden kunnen worden. Voor de quickscan zal worden bekeken of deze data vervolgens tot een uniforme laag kunnen worden samengevoegd om in het model mee te nemen.

Afsluitend is ingegaan op eventuele de kansen die er liggen voor erfgoed en klimaat. Hierbij is gekeken naar zowel mitigatie- als adaptatiekansen. Deze data zullen ook in het kaartverhaal worden meegenomen.

Gedurende de workshops is een aantal aanvullingen gekomen op de thematiek en de bollenschema’s:

Een integrale en grens-/domeinoverstijgende aanpak is wenselijk om de grote klimaatopgaven en kansen voor erfgoed goed op te pakken.
Het is belangrijk in deze quickscan aandacht te besteden aan immaterieel erfgoed.
Het uitgevoerde beleid of management op de vier thema’s heeft soms meer gevolgen op cultureel erfgoed, dan het klimaat zelf.
De fysieke impact van het klimaat op cultureel erfgoed is onlosmakelijk verbonden met het gebruik van cultureel erfgoed (o.a. immaterieel).
Door de nodige grote opgaven, zoals de energietransitie, met noodzakelijke aanpassingen aan de ruimtelijke inrichting van Zuid-Holland kan erfgoed eveneens in gevaar komen. Dit geldt ook voor adaptieve maatregelen.
Cultureel erfgoed wordt beschermd om het te kunnen blijven ervaren. Neem daarom ook de invloed van klimaatverandering op de beleving en toegankelijkheid van het cultureel erfgoed mee.
Het blijkt zeer lastig om alle risico’s en gevolgen van klimaatverandering voor erfgoed te voor- en overzien en in de quickscan mee te nemen. De bollenschema’s en de quickscan zullen door de jaren heen dan ook steeds aan verandering onderhevig zijn.
Door klimaatverandering verliest cultureel erfgoed mogelijk waarde, maar kunnen ook nieuwe kansen ontstaan.
Voor klimaatadaptatie van cultureel erfgoed is de samenwerking met veiligheidsregio’s van groot belang.

Vervolgtraject

Aan het eind van de bijeenkomst bedankte Nick Warmerdam van het Erfgoedhuis iedereen en ging hij kort in op het vervolg van het project. Het project wordt eind 2024 afgerond met de lancering van (risico)kaarten per klimaatrisico (droogte, hitte, wateroverlast en overstroming), een toelichting in een kaartverhaal en een handreiking voor gemeenten.

Deze handreiking biedt gemeenten handvatten rondom vragen als: wat is er zichtbaar op de kaart, wat zegt dit en waarvoor kan deze worden gebruikt?