Terugblik Netwerkdag archeologie: voedsel, dieet en eetgewoonten door de eeuwen heen

Tijdens de middag keken we vanuit verschillende perioden, onderzoekstechnieken en disciplines naar voedsel, drank, dieet en eetgewoonten van onze voorouders. We vingen aan in het Neolithicum, waarbij we inzoomden op het dierlijk- en plantdieet in de Haagse regio. Daarna doken we in duizend jaar culinaire geschiedenis van Rotterdam, aan de hand van (experimentele) archeologie, schilderkunst en historische bronnen. Van al dat eten krijg je dorst, en daarom besloten we de dag geheel in stijl met een Zuid-Hollandse biergeschiedenis en een proeverij.

Van Neolithische kookpot naar bewoningsgeschiedenis

Tegenwoordig halen we ons eten uit de supermarkt. In het neolithicum moest dit zelf worden verbouwd, of worden verzameld. Joyce van Dijk, archeozoölogiespecialist, en Lucy Kubiak-Martens, archeobotaniespecialist, namen ons mee in het proces van verzamelen, bereiden en consumeren van dierlijk en plantaardig voedsel in de Haagse regio.

In Midden-Neolithisch Schipluiden leefde men rondom kwelders. Die kwelders zijn soms geschikt voor landbouw, maar ook de omliggende weidegronden en moerassen hebben veel te bieden. Zo vinden we in waterputten resten van emmertarwe en naakte gerst. Ook vruchten waren een belangrijk onderdeel van het dieet, daar getuigen verkoolde resten en zaden van o.a. wilde appel, peer en sleedoorn van.

Via gebruiksporenanalyse van werktuigen, zoals (vuur)steen, kunnen we onderzoeken hoe men ingrediënten bereidde. Opslaan en bereiding gebeurden via aardewerken kookpotten, zoals voor het koken van granen, prepareren van melk en vetten. Via residu-analyse van aankoeksels in potten ontdekken we ook hoe men wilde kruiden gebruikte voor het smaak geven aan bijvoorbeeld vis. Gek genoeg zijn er te weinig kookpotten voor de benodigde hoeveelheid voedsel binnen de nederzetting. Waarschijnlijk waren er ook andere methoden om voedsel te bereiden: lederen kookzakken of kookstenen, verpakt in klei in het vuur gelegd of geroosterd boven het vuur.

Deze onderzoeken hebben veel antwoorden gegeven over bewoning en dieet in Neolithisch Zuid-Holland, maar ook veel nieuwe vragen opgeroepen.

• Waar lagen de akkers?
• Gebruikte men ook voedselbronnen uit zee?
• Hoe gebruikte men kookstenen en waarvoor?

Een belangrijke manier om antwoorden te verkrijgen is via de experimentele archeologie; door het zelf nabootsen van deze processen van bereiding en consumptie.

Trapsgewijs door de (culinaire) geschiedenis van Rotterdam

De Tijdtrap in Rotterdam bestaat tien jaar en dat wordt gevierd! Conservator Alexandra van Dongen en archeoloog Marjolein van Dries namen ons mee in de culinaire geschiedenis van Rotterdam en gaven een voorproefje uit het nieuwe historische kookboek Een culinaire tijdreis. 1000 jaar koken in Rotterdam.

Rond het jaar 1000 woonden de vroege Rotterdammers in het dorpje Rotta op terpen. Hier verzamelde en verbouwde men voedsel en bedreef veeteelt. Dit blijkt uit aangetroffen resten van haver, gerst, emmertarwe, rogge, lijnzaad, maar ook dierlijke resten van runderen, schapen, geiten en vissen. Uiteindelijk is het dorpje Rotta verlaten. Daarna wijst de vondst van een dam in de Rotte op een nieuwe fase van bewoning, vanaf omstreeks 1270. Vanaf deze tijd kunnen we via archeologie, geschreven bronnen en schilderkunst niet alleen leren over wat men at en dronk, maar ook over wat er nog meer op tafel stond.

Gevoed door deze multidisciplinaire aanpak, wordt het mogelijk om zelf aan de slag te gaan met historische recepten. Culinair historica Manon Henzen heeft een twintigtal recepten uitgeprobeerd en hier een moderne twist aan gegeven. Neem de oudste kookpot van Rotterdam. Op basis van archeologisch vondsten werd ontdekt dat hier een fruitige graanpap in werd bereid. Met prenten en schilderijen kan herleid worden hoe de pot gebruikt is.

Benieuwd naar dit recept en de vele andere? Het kookboek is vanaf begin november te verkrijgen. Daarnaast zijn vele van de vondsten te bewonderen in de nieuwe expositie in de Tijdtrap.

Graven naar granen: een biergeschiedenis van Zuid-Holland

Bier is een van de oudste dranken die we kennen. Bieronderzoeker Marco Daane nam ons mee in het multidisciplinair onderzoek van archeologie, historische- en beeldende bronnen naar bier.

In de Middeleeuwen werd bier een belangrijke dagelijkse voedingsbron voor een groot deel van de bevolking. Het bier van toen was voedzamer, maar lager in alcoholpercentage dan nu. Waar in de vroege middeleeuwen voornamelijk haver werd gebruikt in het brouwproces, werden later ook gerst-, hop- en kruidige gruit- en kuitbieren gebrouwen. Het brouwen van bier gebeurde thuis, veelal door vrouwen, maar in vele steden werd het in toenemende mate geprofessionaliseerd. Ook Zuid-Hollandse steden, zoals Delft en Gouda, bloeiden uit tot biersteden. Delfts gruitbier was lang populair, al kwam vanaf 1320 het langer houdbare hop in opmars. De dappere Delftse brouwers namen hun hopbier zeer serieus en verkregen na een confrontatie met de Graaf van Holland in 1340 bij hoge uitzondering het recht om hun eigen hop te kiezen.

En hoe smaakt zo’n historisch biertje? Ook daar komt experimentele archeologie weer om de hoek kijken; als heuse archeologen proefden we twee heerlijke kuit- en gruitbieren. Proost!

Een veelzijdig thema

De dag werd afgesloten met een korte terugblik. Voedsel, drank en eetgewoonten vormen een veelzijdig thema, dat vanuit verschillende disciplines en tijdsperioden kan worden bestudeerd.

Dit thema biedt een laagdrempelige en aansprekende manier om zelf, of met een breed publiek, te experimenteren met historisch voedsel en kookgerei. Een Neolithisch kookboek, of een eigen historisch kookboek voor jouw regio? Na de Netwerkdag hebben we de smaak zeker te pakken!