Spreek de Streek: Erfgoedhuis Zuid-Holland lanceert podcast over taal in Zuid-Holland

Haagse koffietenten, vissers, molenaars en boeren

Iedere donderdag verschijnt er een nieuwe aflevering. In de volgende afleveringen reizen Mathilde en Charlene langs de Scheveningse visafslag, Katwijk, Goeree-Overflakkee, Haagse koffietenten, de molens van Kinderdijk en het Westland. Blijft streektaal bestaan, of verdwijnt het langzaam? Spreek de Streek neemt je mee op een taalreis door Zuid-Holland en laat zien hoe taal het verhaal vertelt van de mensen die hier wonen — vroeger, nu en in de toekomst.

Ook muziek komt aan bod, met bijdragen van onder andere De Règâhs uit Den Haag, het Scheveningse Kopsmart en De Kromme Jongens uit het Westland. Historische geluidsopnames en cabaretfragmenten laten horen hoe taal door de eeuwen heen heeft geklonken en hoe dialect ons verbindt met het verleden.

Afl. 1 - Rotterdam: ‘zo nuchter als de Maas’

In Rotterdam gaan Mathilde en Charlene met stadsgids Herco Kruik naar een schipperskroeg op het Noordereiland en horen ze over de ‘natte T’ — kenmerkend voor het platte Rotterdams, dat van oudsher de taal van de werkende klasse was. De ‘t’ wordt op plekken toegevoegd waar hij niet hoort en juist weggelaten op plekken waar ie officieel wel hoort. Kruik houdt van het Rotterdams vanwege de mooie beeldspraak en de relativering: ‘Doe maar normaal’, aldus Kruik. ‘Als jij kapsones hebt, daar moet je niet mee aankomen’.

Met taalwetenschapper Alex Kerkhof maken ze een sprong in de tijd naar de middeleeuwse nederzetting Rotta, op de plek waar nu de Markthal staat. Kerkhof reconstrueerde de taal die hier ooit werd gesproken en laat zien dat sporen van het Fries nog steeds terug te vinden zijn. 

Rapper U-Niq, bekend van de track Typisch Rotterdams (2020) noemt het Rotterdams ‘zo nuchter als de Maas’ en reflecteert op straattaal, die zich zo snel ontwikkelt dat het niet bij te benen valt. Ook voor hem is de stad een inspiratiebron. ‘Ik zou niet weten hoe ik mezelf zou moeten loskoppelen van de stad’, aldus U-Niq.

Afl. 2 - Kustdialecten: 'gevormd door de visserij'

In de tweede aflevering trekken Mathilde en Charlene langs de Zuid-Hollandse kust en duiken in het kust- of strand-Hollands. Ze beginnen in Ouddorp waar dialectkenner Pau Heerschap hen vertelt over de geschiedenis en het ontstaan van het Ouwdurps dialect.

Vervolgens trekken ze noordwaarts langs de kust richting de Schevenings haven en ontmoeten Willem op de visafslag en dialectzanger Arie Spaans van de band Kopsmart, die vertellen hoe de streektaal nauw verbonden is met het nautische bestaan. Tot slot komen ze in Katwijk, waar ze in gesprek gaan met visser Arie Krayenoord en dialectkenner Leendert de Vink.

Afl. 3 - Den Haag: 'contrast van twee werelden, ook in de taal'

In de derde aflevering gaan Mathilde en Charlene naar Den Haag, de politieke hoofdstad van Nederland, waar taalgebruik een opvallend contrast vormt. Ze horen over de kenmerkende 'r', die zo typisch is voor het Haags.

Ze beginnen op het Binnenhof, waar Ad van Gaalen, neerlandicus en schrijver, vertelt over de invloed van het zand en het veen op de ontwikkeling van de stad en de taal. Mathilde en Charlene vervolgen hun weg naar het chique gedeelte: het Lange Voorhout.

Van de bekakte taal van de elite gaan ze naar de Schilderswijk, een arbeiderswijk waar het plat Haags de norm was. In gesprek met journalist en documentairemaker Anita Janssen ontdekken ze de trots en het directe karakter van het stadsdialect. Ze horen over woorden als bakkie pleur, latje makko en beschuitstuitâh. Tot slot ontmoeten ze Johan Frauenfelder, zanger van de band De Règâhs, die het Haags in zijn flamenco-muziek verweeft.

Afl. 4 - Westland, Hoeksche Waard en Kinderdijk:  Taal en gevoel

In aflevering 4 van Spreek de Streek zoeken Mathilde en Charlene naar sporen van streektaal bij molenaars en muzikanten. Ze bezoeken Kinderdijk, de Hoeksche Waard en het Westland. Van molenaarstaal tot Westlandse liedjes: hoe blijft de streektaal leven?

Bij de Kinderdijk spreken ze met oermolenaar Cock van den Berg over de verandering van de molens van watermachines naar toeristische trekpleisters. In de Hoeksche Waard ontmoet molenaar Jesse in 't Veld hen en vertelt over zijn inzet voor het herstel van een oude molenroute én de streektaal.

In het Westland bezoeken ze zanger Peter Kruithof van Kromme Jongens, die met Twee tissies druiven onbewust het liefdesverhaal van zijn ouders bezong. Neerlandicus en dialectkenner Henk Tetteroo duikt dieper in de verschillende betekenissen en gelaagdheden van het Westlandse dialect.

Spreek de Streek. Een taalreis door Zuid-Holland is geproduceerd door bureau Visionair Ordinair en te beluisteren via geschiedenisvanzuidholland.nl, YouTube, Spotify en Apple Podcasts.