Terugblik Erfgoed & cultuur voor een brede welvaart

Stadsdichter van Dordrecht, Swendeline Ersilia, opende de dag en zorgde voor een moment van reflectie.(1) Jacques Dane, hoofd collectie en onderzoek, vertelde over de collectie van meer dan 325.000 objecten en de rol van het Onderwijsmuseum, sinds 2015 gevestigd in monumentaal pand ‘De Holland’.(2)

Brede welvaart in relatie tot erfgoed en cultuur

Bijzonder hoogleraar Aleid Brouwer (Rijksuniversiteit Groningen) vertelde over brede welvaart en de relatie met erfgoed en cultuur. Brede welvaart wordt gemeten in 8 dimensies: veiligheid, milieu, welzijn, materiële welvaart, gezondheid, arbeid & vrije tijd, wonen en samenleving. Cultuur en erfgoed maken hier niet expliciet onderdeel van uit, maar zijn belangrijk voor meerdere dimensies. 

Met oog voor dwarsverbanden én de lange termijn verdient een investering in onderwijs, cultuur of erfgoed zich terug in bredere welvaart. Volgens Brouwer zorgt cultuur voor verbinding en erfgoed voor ‘wortels’. Zo kan cultuur bijdragen aan betere onderwijsuitkomsten, breed georiënteerde mensen en hogere deelname aan de democratie, en erfgoed aan een betere zorg voor de leefomgeving.

Cultuurgedreven gebiedsontwikkeling 

Rinske Brand (BRAND The Urban Agency) onderzocht succesvolle voorbeelden van ‘placemaking’ en interviewde betrokkenen. Placemaking is een fenomeen dat voor leegstaande of verlaten terreinen en gebouwen wordt ingezet. Lokale makers en creatieven voegen als tijdelijke gebruikers nieuwe waarden toe, waarna ze moeten verdwijnen als de herontwikkeling start. Gemeenten doen er goed aan deze organisaties serieus te nemen, en te kijken naar andere waarden dan de korte termijn en financiële. Brand pleit voor samenwerking rond een value case.

Alle niet-financiële waarden worden vaak op één hoop gegooid van ‘maatschappelijke meerwaarde’, terwijl het gaat om vele waarden. Zo bezien levert elke geïnvesteerde euro in atelierpanden over een periode van 15 jaar 24 euro op. Het probleem is dat beleid niet zo ver vooruit kijkt, projectontwikkelaars niet bezig zijn met opbrengsten op lange termijn, en dat opbrengsten bij andere partijen terechtkomen.

Belangrijk is om als overheid te zorgen voor een gelijk speelveld, transparantie over waarden, en vertrouwen. Dit vraagt om een faciliterende rol. Er zijn allerlei mogelijkheden, zoals het toevoegen van de bestemming ‘broedplaats’ in het omgevingsplan, de tender op basis van partnerselectie in plaats van planselectie, en een broedplaatsenbeleid met prijsafspraken. 

Na de keynotes volgde een reflectie uit de provinciale en gemeentelijke praktijk door Meindert Stolk, gedeputeerde Erfgoed en Cultuur bij de provincie Zuid-Holland, en Rik van der Linden, wethouder Erfgoed en Cultuur in Dordrecht.

Deelsessies

Ambtenaren volgden een museumrondleiding, of gingen op excursie naar Weizigt - een buitenplaats die door de laatste eigenaren aan de gemeente Dordrecht is nagelaten en waar nu sociaal-maatschappelijke functies samenkomen rond milieu- en natuureducatie.

Wethouders kregen een presentatie over de Kunstkerk, een ontmoetingsplaats waar creativiteit en innovatie centraal staan. Kunstkerk ontving subsidie uit het Themafonds Cultuurparticipatie voor het project Culture Incubator, waarin bovenlokaal werd samengewerkt. Themafonds Cultuurparticipatie Zuid-Holland is een initiatief van de provincie, Kunstgebouw en het Cultuurfonds. Ook spraken wethouders met Stephanie Afrifa en gedeputeerde Meindert Stolk over verschillende ontwikkelingen, zoals het Cultuurconvenant Zuid-Holland 2025-2028, bestuurlijke afspraken Cultuurbeoefening 2025-2028, en het Beleidsperspectief Cultuur en Erfgoed waaraan de provincie nu werkt. Er is bij wethouders behoefte aan meer samenwerking en uitwisseling van bijvoorbeeld tips & tricks. Dit doen Kunstgebouw en Erfgoedhuis al wel voor gemeenten, maar ook de uitwisseling met en tussen bestuurders kan zinvol zijn. 

Middagprogramma

In de middag gingen ambtenaren uiteen in keuzesessies:

• Cultureel Educatief Centrum Dordrecht zet zich vanuit het Stationsgebouw in voor het samenbrengen van mensen en culturen door educatieve en culturele activiteiten. Ze organiseren onder andere Keti Koti, exposities, een stadswandeling, workshops en zijn maaklocatie van Draden van ons Nederlandse Slavernijverleden. De organisatie draait volledig op vrijwilligers. Gemeenten kunnen dergelijke initiatieven faciliteren door bijvoorbeeld samenwerking, en het borgen van cultureel-maatschappelijke functies in het omgevingsplan. Ook intern draagvlak en doelstellingen op bestuurlijk niveau zijn belangrijk.
• Excursie naar de Kunstkerk, een herbestemde kerk uit 1885 is nu een creatieve ontmoetingsplek, expositieruimte en evenementenlocatie. Door zowel programma als ontwerpingrepen is de Kunstkerk onderdeel geworden van de culturele slagader van Dordrecht.
• In de workshop ravijnjaar: strategieën bij bezuinigingen werd nagedacht over bezuinigingen op erfgoed of cultuur in hun gemeente, de effecten op brede welvaart, en mogelijke strategieën. Samenwerking en koppelkansen met verschillende beleidsdomeinen, organisaties en mogelijkheden binnen bestaande regelingen kwamen onder meer voorbij. Ook is het van belang in kaart te brengen wat alle opbrengsten zijn aan maatschappelijke waarden, om een sterke value case te bouwen.

Reflectie: hoe verder met brede welvaart?

De dag werd gezamenlijk afgesloten met een reflectie door deelnemers, en de directeur-bestuurders Marielle Hendriks (Erfgoedhuis Zuid-Holland) en Reinier Gerritsen (Kunstgebouw). Gerritsen signaleert de behoefte aan een nieuw narratief voor erfgoed- en cultuurbeleid; brede welvaart zou dat kunnen zijn. Kunstgebouw zou ook meer kunnen doen met andere domeinen. Hendriks sluit zich hierbij aan en geeft aan dat het Erfgoedhuis zich ook graag inzet voor meer integrale samenwerking, bijvoorbeeld vanuit het steunpunt voor gemeenten.

De gemeenteraadsverkiezingen komen er aan. Ambtenaren blijven de constante factor in het verhaal over brede welvaart en het verbinden van domeinen. Kunstgebouw en het Erfgoedhuis ondersteunen hier graag bij. Bijvoorbeeld door gesprekken op bestuurs- en ambtelijk niveau te organiseren. Daarnaast kan het een idee zijn om een programma te organiseren voor nieuwe wethouders, samen met de ambtenaren, om regionaal meer kennis en voorbeelden uit te wisselen en samenwerkingsmogelijkheden te verkennen.

Ideeën voor de volgende editie? Wij horen ze graag!