Erfgoeddag 2024: bekijk de terugblik

Dagvoorzitter Marielle Hendriks, directeur-bestuurder van het Erfgoedhuis, opende de dag. Het thema van dit jaar - duurzaamheid - kwam direct in al zijn urgentie naar voren. In 2024 hebben we wereldwijd al de grens van 1,5 graden opwarming van de aarde bereikt. In 2015 werd nog gedacht dat we dit konden uitstellen tot 2050. Ook in Nederland zien we de gevolgen van klimaatverandering steeds vaker, zoals bij de overstromingen in Zuid-Limburg in de zomer van 2021. Dit roept vragen op: Hoe gaan we hiermee om? En hoe kunnen we vanuit onze eigen expertise een positieve bijdrage leveren?

Erfgoed in tijden van klimaatverandering

"Wist je dat de schil van een appel in verhouding dikker is dan de atmosfeer van de aarde?" Met deze treffende vergelijking opende Edwin van der Veldt, docent erfgoedtheorie en cultuurgeschiedenis aan de Reinwardt Academie, zijn keynote. Hij schetste hoe kwetsbaar de aarde is (denk maar aan de appel!) en wat dit betekent voor de erfgoedsector. Van der Veldt nam het publiek mee langs emoties als ontkenning, verdriet en hoop, en gaf handvatten om het gesprek over klimaatverandering aan te gaan. Hij daagde ons uit om buiten de gebaande paden te denken: Waarom geen zonnepanelen in het zicht op een monument als statement? Waarom raakt het ons zo wanneer erfgoed of een kunstobject wordt gebruikt in een protestactie? En kunnen we daar niet meer gebruik van maken?

Hoopvolle initiatieven voor een leefbare planeet

Na deze wake-upcall vertelden Gert-Jan van Rijn en Inge van Rooij van Museon/Omniversum hoe je je publiek meeneemt in het lastige thema duurzaamheid. Het museum werkt met de 17 Duurzame Ontwikkelingsdoelen (SDG’s) van de Verenigde Naties. De volledige programmering en bedrijfsvoering van het museum sluit aan bij deze doelen. De SDG’s bieden het museum houvast in het vertellen van hun verhaal, in het aangaan van samenwerkingen, maar ook in het inzichtelijker maken van hun maatschappelijke impact. Het klinkt lastig maar onbewust zijn we er vaak al mee bezig.

Als museum met een sterk educatieve rol zijn ze bij Museon/Omniversum helemaal gewend aan het goed overbrengen van lastige thema’s. Met tactieken als gamification, samenwerking en een duidelijke probleemschets kun je je bezoekers actief bij een vraagstuk betrekken. En ook de aanwezigen in de zaal werden gelijk in de actiemodus gezet. Door af en toe even te gaan staan (SDG 3: Goede gezondheid en welzijn) peilden de sprekers gelijk de kennis van het publiek.

Bekijk de fotoreportage

Klik om te vergroten en swipe/navigeer er doorheen.

Graffiti-cultuur als voorbeeld voor bewaarpraktijken

Curator en medeoprichter van de Dutch Graffiti Library, Richard van Tiggelen, bracht ons terug naar de jaren ’80. Als klein jongetje raakte hij in de ban van graffiti en ging samen met zijn broer op pad om foto’s te maken van de werken die hij op straat tegenkwam. Deze kunstwerken waren vaak tijdelijk en verdwenen snel weer of werden vervangen door andere creaties. Uit de behoefte om deze vergankelijke kunst vast te leggen, begon Van Tiggelen zijn verzameling foto’s, knipsels en objecten.

Wat begon als een persoonlijke passie, groeide uit tot een uitgebreide collectie en uiteindelijk de Dutch Graffiti Library: het kennisinstituut voor de Nederlandse graffiticultuur. Toen de kans zich voordeed om een vaste tentoonstelling op een monumentale locatie in te richten, rees de vraag: Wat bewaar je van een cultuur waarvan de producten per definitie vergankelijk zijn?

Van Tiggelen benadrukte dat juist deze vergankelijkheid innovatie in de erfgoedsector stimuleert. Zijn realistische, maar hoopvolle boodschap zorgde voor herkenning bij het publiek: “We doen wat we kunnen met de middelen die we hebben.”

De waarde van groen erfgoed en collecties onder water

Na de lunch viel er genoeg te kiezen en gingen de deelnemers uiteen in diverse deelsessies. In de Aalmarktzaal werd het thema Groen erfgoed besproken door Bob Hartog, Bram van Helvoirt en Thalia Verkade met moderator Floor Vierenhalm.

Wat al snel naar voren kwam was dat overheden en gebruikers/initiatiefnemers vaak niet dezelfde taal spreken. Hoe breng je de waarde van groene gebieden over op overheden en hoe breng je de verschillende werelden bij elkaar? Hoe gaan we om met de verhouding tussen economische waarde en maatschappelijke waarde?

De tweede panelsessie van de dag richtte zich op de bescherming van collecties tegen wateroverlast. Ook bij dit onderwerp bleken de belangen van erfgoedinstellingen vaak niet overeen te komen met die van overheden en veiligheidsregio’s, waarbij de bescherming van erfgoed vaak geen vaste prioriteit is. Tegelijkertijd kan binnen collectiebeherende instellingen zelf nog meer aandacht worden besteed aan de voorbereiding op crisissituaties. Het advies: blijf crisissituaties oefenen en zorg dat je plannen altijd up-to-date zijn! Gelukkig hoeven we niet alles zelf uit te vinden; er is volop kennis beschikbaar bij collega-instellingen.

Kenniscarroussel

Van Green IT tot Gen Z: verschillende thema’s kwamen aan bod in de Kenniscarroussel. Tijdens deze kennistafels gingen bezoekers in kleinere groepjes uiteen om met experts en elkaar in gesprek te gaan. Er werd gedeeld, gediscussieerd en geïnspireerd, wat de sessies tot waardevolle leerervaringen maakte.

Zo werden de effecten van klimaatmaatverandering voor grote en kleine instellingen besproken, evenals de nieuwe klimaatrisicoscan voor erfgoed in Zuid-Holland.

Andere sessies richtten zich op het vinden van nieuwe vrijwilligers en het verduurzamen van monumenten, met praktische tips over inspectie en onderhoud. Ook kon er een bezoek worden gebracht aan de Pieterskerk, waar duurzaamheid hoog in het vaandel staat. Hier kregen de deelnemers een uniek inzicht in de groene initiatieven die de kerk onderneemt om haar ecologische voetafdruk te verkleinen.

Erf goed?

"Is alles wat we erven wel goed?" Met deze vraag begon Pepijn Duijvestein zijn samenvatting van de dag. Duijvestein was er de hele dag bij en reflecteerde op de besproken onderwerpen in een gesproken column. Vanuit zijn werk in het bedrijfsleven keek hij kritisch naar het thema van de dag. De uitgeschreven column vind je ook op onze website.

Jubileumvideo

En toen was het alweer tijd voor het feestelijke deel van de dag. Het jubileum van het Erfgoedhuis (25 jaar) en Monumentenwacht Zuid-Holland (50 jaar) werden gevierd met een feestelijke jubileumvideo.

Parels van vrijwilligersinitiatieven

De dag werd afgesloten met de uitreiking van de Erfgoedparel, die dit jaar voor de tweede keer werd uitgereikt. De prijs stond dit jaar in het teken van duurzaamheid en ging naar vrijwilligersprojecten waarbij op een creatieve en vernieuwende manier invulling werd gegeven aan het doorgeven en bewaren van erfgoed. De juryprijs werd gewonnen door Stichting Molens Hoeksche Waard met het project Duurzaam graantransport Hoeksche Waard en de publieksprijs ging naar Streekmuseum Goeree-Overflakkee met het project De Watersnood van 1953 door kinderogen.

Over de Erfgoeddag

Erfgoedhuis Zuid-Holland organiseert, in samenwerking met de provincie Zuid-Holland, sinds 2007 de Erfgoeddag om professionals, vrijwilligers en geïnteresseerden met elkaar te verbinden en te betrekken bij urgente thema’s rondom erfgoed.

Deelnemers kunnen kennis opdoen over de achtergronden en laatste ontwikkelingen op het gebied van onze cultuurhistorie en zich inhoudelijk laten inspireren door vernieuwende invalshoeken en voorbeelden uit het veld. Daarnaast kunnen deelnemers op deze Erfgoeddag hun netwerken uitbreiden.