Erfgoed van de Koude Oorlog: 'Samenwerken voor meer bekendheid'

'Hoe ga je om met dit soort erfgoed?'

Dagvoorzitter Kay Kok, adviseur gemeenten Erfgoedhuis Zuid-Holland, opende de dag met een persoonlijke noot, samen met collega en adviseur Nick Warmerdam. Via Mentimeter deelden deelnemers erfgoedlocaties en herinneringen, wat leidde tot een levendige discussie met voorbeelden uit eigen regio's. De discussie bracht al snel de eerste spanningen aan het licht: "Hoe ga je om met dit soort erfgoed? Niet alles kan worden behouden, dus wat kies je dan, en waarom?"

Sommige deelnemers waren van mening dat het erfgoed alleen waarde heeft als het bruikbaar is, terwijl anderen benadrukten dat al veel is verdwenen en dat urgentie geboden is om zoveel mogelijk te beschermen.

Participatie en verhalen

Hierna kwam Eric Wie, strategisch communicatieadviseur, aan het woord. Hij ondersteunde de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed bij de campagne ‘Verhalen uit de Koude Oorlog’, waarin persoonlijke ervaringen en herinneringen uit de deze periode op nationaal werden verzameld.

Eric legde uit hoe deze campagne aansluit bij een toekomstgericht erfgoedbeleid. Participatie, het betrekken van verschillende perspectieven en het waarderen van verhalen stonden centraal in zijn verhaal en sluiten naadloos aan bij het Faro-verdrag. Vanaf 2025 zullen cultuurhistorische waardestellingen van monumenten niet alleen op fysieke kenmerken worden gebaseerd, maar ook op aspecten zoals gebruik, herinnering en verhalen. Hij benadrukte dat juist de verhalen achter de - soms onaantrekkelijke - gebouwen van grote waarde kunnen zijn.

Het erfgoedbeleid beweegt naar een integrale aanpak waarbij de gemeenschap een belangrijke rol speelt in het bepalen wat waardevol is. De campagne bracht bovendien enkele interessante fysieke locaties onder de aandacht. Hoewel dit niet het doel was, krijgen deze locaties mogelijk een monumentenstatus. Dit illustreert opnieuw hoe verhalen onlosmakelijk verbonden zijn met ruimtelijk erfgoed.

'Gasmaskers, voedselvoorraden en andere spullen lagen in de schuur'

Ben de Vries nam het stokje over en en deelde persoonlijke herinneringen aan zijn vader, die bij de Bescherming Bevolking (BB) werkte. Hij vertelde hoe gasmaskers, voedselvoorraden en andere spullen uit die tijd in de schuur lagen, een stille herinnering aan de constante dreiging. Daarna bracht hij de geschiedenis van de Koude Oorlog tot leven, met nadruk op de angsten en het gevoel van gevaar, vooral vanuit Oost-Europa. De Vries onderstreepte het belang van verhalen als basis voor de selectie van erfgoed.

Hij merkte op dat er niet één enkel verhaal over de Koude Oorlog is, maar dat er meerdere verhalen naast elkaar bestaan. Het militaire perspectief staat vaak centraal maar de maatschappelijke aspecten zijn minstens zo belangrijk, denk aan de protestbewegingen die in deze periode opkwamen. Ook is het belangrijk om te beseffen dat wij de Koude Oorlog vanuit een Westerse bril bekijken, terwijl men in Oost-Europa deze periode met een andere blik bekijkt. In 2020 stelde de toenmalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap dat het erfgoed van de Koude Oorlog in Nederland onderbelicht en ondervertegenwoordigd is. De Vries sprak over de 6 verhaallijnen die zijn gekozen voor een selectief aanwijzingsprogramma. Het betrekken van lokale partijen en burgers is volgens hem essentieel in dit proces.

Inventariseren en delen met een breed publiek

Raphael Smid van de werkgroep Koude Oorlog van Stichting Menno van Coehoorn sloot de bijeenkomst af. Hij vertelde hoe de werkgroep het fysieke erfgoed uit de Koude Oorlog in Nederland inventariseert, inclusief gesloopte objecten. Deze inventarisatie is uiteindelijk gepresenteerd op een nationale erfgoedkaart van de Koude Oorlog, een enorme klus.

Smid benadrukt hoe belangrijk het is om erfgoed niet alleen te inventariseren en categoriseren, maar ook het erfgoed te delen met een breed publiek. Hierdoor geef je bekendheid aan het erfgoed, krijgt het publiek kennis van zaken en vergroot je daarmee het draagvlak voor behoud. Een concreet voorbeeld is de NTC-bunker (Nationaal Territoriaal Commando) in Gouda, een bouwwerk dat aanvankelijk op de slooplijst stond maar door participatie en cultuurhistorische waardering behouden blijft. Het is een mooi voorbeeld van grassroots-erfgoedzorg, omdat door hergebruik en een museale functie het object bewaard is gebleven als onderdeel van het Koude Oorlog-verhaal.

Rondleiding door de voormalige atoom- en commandobunker

Als intermezzo was er een rondleiding door de voormalige atoom- en commandobunker van Museum Bescherming Bevolking, gevolgd door een werkvorm waarbij nagedacht werd over de herbestemming van een bunker.

Samenwerken voor meer bekendheid

De bijeenkomst werd afgesloten met vragen en discussies, waarbij duidelijk werd dat de balans tussen verhalen en fysieke objecten een uitdaging blijft. De Koude Oorlog roept veel verschillende emoties en perspectieven op, en dat maakt dit erfgoed juist zo waardevol. Het grootste euvel lijkt de relatieve onbekendheid en onzichtbaarheid van het Koude Oorlog-erfgoed. Samenwerken en participeren zijn volgens de sprekers en aanwezigen de sleutels om dit bijzondere erfgoed meer bekendheid te geven onder het grote publiek en te bewaren voor de toekomst.

Presentatie

Klik op deze link om de presentatie van Eric Wie te downloaden via PDF.